زندگينامه: علي دواني (1308-1385)

علي دواني در 23 ربيع‌الثاني 1348 قمري برابر با 5 مهر 1308 شمسي در روستاي دوان، واقع در شمال كازرون به‌دنيا آمد.

در هفت سالگي همراه با خانواده از دوان به آبادان مهاجرت كرد. تحصيلات ابتدايي را در آنجا گذراند و سپس به آموزشگاه فني شركت نفت وارد شد.

در سن 14 سالگي بر اثر شور و شوقي كه به تحصيلات حوزوي داشت، به نجف اشرف رفت و به‌مدت پنج سال و نيم از محضر استادان و فضلاي آنجا تلمذ كرد. در 1327 شمسي به كشور بازگشت و در همان سال با خاندان آيت‌الله آقا احمد آل‌آقا نهاوندي (از نوادگان وحيدي بهبهاني) وصلت نمود و در قم سكونت گزيد.

علامه دواني از اوايل دهة، 30، به نگارش مقالاتي علمي ـ ديني در نشريات مذهبي قم پرداخت و در 1331 شمسي نخستين كتابش را به نام شرح زندگي جلال‌الدين دواني تأليف كرد و سه سال بعد آن را به چاپ رسانيد. سه سال بعد كتاب شرح زندگاني استاد كل آقامحمدباقر بهبهاني، معروف به وحيد بهبهاني را منتشر ساخت كه مورد تشويق بي‌سابقة آيت‌الله بروجردي قرار گرفت و به خواهش آن مرجع بزرگ، جلد سيزدهم بحارالانوار علامة مجلسي را با مقدمه و پانويس‌هاي جامع و مبسوط، با نام مهدي موعود در سال 1339 انتشار داد كه تاكنون بيش از 30 بار به‌چاپ رسيده است.

رشتة اصلي فعاليت علمي علامة محقق، شرح حال نگاري علما و دانشمندان شيعه بود كه آن را علاوه بر كتب ياد شده، به صورت سلسله مقالاتي تحت عنوان «مفاخر اسلام» در مجلة ديني و علمي مكتب اسلام ـ كه نخستين مجله علمي حوزه علميه قم به‌شمار مي‌رفت ـ درج مي‌كرد و سپس آنها را با شرح و بسط و اضافاتي به صورت دورة مجلدات مفاخر اسلام منتشر نمود كه تاكنون ده جلد آن چاپ و منتشر شده است. ساختار و سبك نگارش مفاخر اسلام، متمايز با آثار مشابه قدما بود.

به تعبير مقام معظم رهبري (دام ظله) «علامه دواني» علم رجال را از دانشي تخصصي و ويژه اهل فن، به دانشي عمومي تبديل كرد و در دسترس همگان قرار داد». وي در معارف اسلامي به‌ويژه رجال و تراجم، تاريخ اسلام، سيره معصومين (ع) و نيز موضوعات مهدويت و نهضت‌هاي اسلامي در ايران، صاحبنظري كم‌نظير بود و اطلاعات وسيع و تتبعات فراواني داشت.

وي صدها مقاله، مصاحبه و سخنراني در نشريات گوناگون و رسانه از خود به يادگار گذارد. آن فقيد سعيد پس از انقلاب اسلامي به صورت استاد ميهمان در چند دانشگاه، از جمله دانشگاه تهران، دانشگاه امام صادق (ع) و دانشگاه امام حسين‌ (ع) به تدريس تراجم رجال، تاريخ اسلام، سيره معصومين (ع)، و جنگ‌هاي صدر اسلام پرداخت و در 35 كنگره بين‌المللي داخل و خارج كشور سخنراني كرد و به مناسب اعياد و وفيات مذهبي و يا مناسبت‌هاي تاريخي در گفت‌و‌گوها و ميزدگردهاي صدا و سيما شركت نمود.

علاوه بر اين گفتارها، علامه دواني در كنار تحصيل و پژوهش در تمام سال‌هاي عرم خويش، در شهرهاي مختلف داخل و خارج از كشور، به ويژه چندين سال در كويت و دو سال در آلمان (برلين) و يك بار در اتريش (وين) در ايام مذهبي به منبر رفت. منابر ايشان محققانه، آموزنده و به دور از تكلف و فضل‌فروشي بود و مشتاقان فراواني داشت. از آغاز سال 1358 شمسي به دليل عارضة كسالت، منبر را به مدت ده سال ترك كرد و سپس به دعوت مراكز متعلق به بسيج، سپاه، ارتش، شهدا و جانبازان، گهگاه منبر را مي‌پذيرفت.

آن مرحوم در عين احترام كامل و پايبندي به اصول، ارزش‌ها و آداب اصيل روحانيت شيعه، انديشه‌اي نوگرايانه داشت و براي اصلاح حوزه، تلاش فراواني نمود.به‌همين منظور در سال 1337 شمسي به همراه جمعي از فضلاي حوزه، مجلة مكتب اسلام را تأسيس كرد و در 1343 شمسي در تأسيس «دار التبليغ اسلامي» مشاركت فعال نمود. هدف ايشان آن بود تا نسل جديدي از طلاب آشنا با دانش‌هاي حوزوي و دانشگاهي پرورش يابند كه نه فقط با جريان‌هاي فكري و فلسفي معارض، كه محيط فرهنگي جامعه، به‌ويژه طيف‌هاي دانشجويي را به شدت تهديد مي‌كرد مقابله نمايند، بلكه پاسخگوي نيازهاي امروز در پنج قاره جهان باشند.

علامه دواني سرانجام پس از يك عمر فعاليت و مجاهدت بي‌وقفه، در شامگاه عيد سعيد غدير 1347 قمري، برابر با 18 دي 1385 در سن 77 سالگي به لقاء‌الله پيوست و پس از تشييع با شكوه در صحن عتيق حضرت معصومه (س) در شهر مقدس قم كه آرزوي ديرينش بود به خاك سپرده شد.

 ‌زندگي و آثار مرحوم حجت الاسلام علي دواني

فهرست آثار:

1ـ نهضت روحانيون ايران (11 جلد)، تهران: بنياد فرهنگي امام رضا (ع)، چاپ اول، 1360 ـ 1357، چاپ دوم (10 جلد در 5 جلد)، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1377.

2ـ مفاخر اسلام (10 جلد)، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي، چاپ دوم، 1377 ـ 1379.

3ـ مهدي موعود؛ ترجمه جلد سيزدهم بحارالانوار، نوشته علامه مجلسي، ترجمه علي دواني، تهران: دارالكتب الاسلاميه، چاپ سي ام، 1384.

4ـ فروغ هدايت: در شايستگي حضرت اميرالمؤمنين و ائمه معصومين براي زمامداري مسلمانان، نوشته آيت الله سيد علي بهبهاني، ترجمه علي دواني، تهران: رهنمون، چاپ دوم 1382.

5ـ اجتهاد در مقابل نص، نوشته سيد عبدالحسين شرف‌الدين عاملي، ترجمه علي دواني، قم: دفتر انتشارات اسلامي، چاپ اول 1351، چاپ هشتم 1357.

6ـ تاريخ و سفرنامه حزين، نوشته شيخ محمد علي حزين لاهيجي، تحقيق و تصحيح علي دواني، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1357.

7ـ مرآت الاحوال جهان نما (جلد 1 و 2) نوشته آقاي احمد كرمانشاهي (بهبهاني)، مقدمه و تصحيح علي دواني، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي، چاپ دوم 1357.

8ـ خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفي، تدوين علي دواني، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي، چاپ اول 1376، چاپ چهارم 1383.

9ـ تاريخ فتوحات اسلامي در اروپا، نوشته شكيب ارسلان، ترجمه علي دواني، قم: چاپخانه علميه، 1348، چاپ چهارم 1383.

10ـ موعودي كه جهان در انتظار اوست، قم: دارالعلم، چاپ دوم 1349.

11ـ خاندان آيت‌‌الله بروجردي، نوشته آيت‌الله العظمي بروجردي، ترجمة علي دواني، قم: انصاريان، چاپ اول 1371: نشر مطهر 1372.

12ـ علما و شعرا و مردان نامي بوسني و هرزگوين، نوشته محمد خانجي بوسنوي، ترجه علي دواني، تهران: مركز فرهنگي نشر قبله، چاپ اول 1373، چاپ دوم 1374.

13ـ علي (عليه السلام) چهره درخشان اسلام، نوشته ابن ابي الحديد معتزلي، ترجمه علي دواني، تهران: دفتر نشر اسلامي، 1379.

14ـ سيد رضي مولف نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر اسلامي، 1364.

15ـ راز نماز در نهج البلاغه، تهران: نشر مطهر، 1373.

16ـ فرقه وهابي و پاسخ به شبهات آنها، نوشته سيد محمد حسن قزويني، ترجمه علي دواني، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامي، 1366؛ نشر رهنمون، 1382.

17ـ مباحثي در معارف اسلامي، نوشتة آيت‌الله سيدعلي بهبهاني، ترجمه علي دواني، تهران: مركز نشر فرهنگي رجاء، 1364: نشر رهنمون، 1382.

18ـ در پيرامون نهج‌البلاغه، نوشته سيد هبه‌الدين شهرستاني، مقدمه و تصحيح و تحشيه، علي دواني، تهران: دفتر انتشارات اسلامي، چاپ اول 1364، چاپ دوم 1378.

19ـ علما و مردان نامي بوسني و هرزگوين، قم: انتشارات انصاريان، چاپ اول، 1372.

20ـ دانشمندان عامه و مهدي موعود، تهران: دارالكتب اسلاميه 1353.

21ـ شرح زندگاني جلال‌الدين دواني (فيلسوف شهير سده نهم هجري)، قم، چاپخانه حكمت، چاپ اول 1334.

22ـ تاريخ اسلام، از آغاز تا هجرت، تهران: دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دهم، 1370.

23ـ پيامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، قم: انتشارات پيام اسلام، چاپ اول: 1354.

24ـ شاهراه هدايت، در اثبات امامت شاه ولايت، نوشته آيت الله سيد علي بهبهاني، مقدمه و تصحيح علي دواني، قم: چاپخانه حكمت، 1335.

25ـ وحيد بهبهاني، سرآمد محققين و دانشمندان شيعه در سده دوازدهم هجري، قم: دارالعلم، چاپ اول: 1337؛ چاپ سوم: مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1378.

26ـ زندگاني زعيم بزرگ عالم تشيع آيت الله بروجردي، قم چاپخانه حكمت، 1340؛ چاپ چهارم با تجديدنظر و انضافات، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1379.

27ـ علامه مجلسي، بزرگمرد علم و دين، تهران، اميركبير، 1370.

28ـ شوق مهدي، نوشته ملا محسن فيض كاشاني، مقدمه و تصحيح علي دواني، تهران: دارالكتب الاسلاميه، 1354، چاپ ششم، قم: انصاريان، 1379.

29ـ غدير خم (حديث ولايت)، تهران: نشر مطهر 1381.

30ـ جهانگردي و جهانگردان نامي، تهران: نشر ميزان، چاپ دوم

31ـ شعاع وحي بر فراز كوه حرا، چاپ چهارم، تهران: انتشارات حقايق، 1361.

32ـ سيماي جوانان در قرآن و تاريخ اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامي چاپ نهم، 1379.

33ـ آيه الله حاج شيخ هادي نجم‌آبادي و دانشمندان خاندان وي، تهران: اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1376.

34ـ نهضت دو ماهه روحانيون ايران، قم: چاپ حكمت، 1341.

35ـ تاريخ قم، نوشته محمد حسين ناصر الشريعه، مقدمه و تعليقات و اضافات: علي دواني، قم: دارالفكر 1350؛ تهران: رهنمون، 1383.

36ـ صحنه‌هاي تكان‌دهنده در تاريخ اسلام، نوشته محمد عبدالله عنان، ترجمه علي دواني، چاپ اول 1348؛ چاپ دهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1375.

37ـ شرح حال، افكار و آثار آيت الله بهبهاني، تهران: نشر قبله، چاپ دوم، 1378.

38ـ داستانهاي اسلامي (دو جلد)، تهران: كانون انتشارات محمدي، چاپ دوم 1362.

39ـ داستانهاي ما (سه جلد)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1366.

40ـ نظري اجمالي به جنگ‌هاي صدر اسلام (آماده چاپ)

41ـ اصول اعتقادي و فروع عملي اسلام، تهران: انتشارات حقايق، 1361، چاپ قم: دفتر انتشارات اسلامي، 1368.

42ـ امام زمان در گفتار ديگران، تهران: نداي ايمان، 1358.

43ـ پيشوايان بزرگ ما (سلسله مقالات مجله مكتب اسلام، آماده چاپ)

44ـ بحثي پيرامون همسران پيامبر (ص) (سلسله مقالات مجله مكتب اسلام، آماده چاپ)

45ـ زن در قرآن، تهران، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دهم، 1373.

46ـ سير اجتهاد در اسلام (يادنامه اولين كنگره نهج‌البلاغه، تهران)

47ـ سيره ائمه طاهرين (ع)(آماده چاپ)

48ـ شيعه در اندونزي (سلسله مقالات مجله مكتب اسلام، آماده چاپ)

49ـ مجموعة مقالات (در روزنامه‌ها و نشريات ديني، آماده چاپ)

50ـ محدث نامي حاج شيخ عباس قمي، تهران: دارالكتب الاسلاميه، چاپ اول، 1355.

51ـ نگاهي كوتاه به زندگاني پر افتخار سيد رضي مؤلف نهج البلاغه (يادنامه كنگره هزاره نهج‌البلاغه، تهران).

52ـ فيلسوف نامي صدر المتألهين شيرازي (آماده چاپ)

53ـ دو مكتب فلسفي شرق و غرب: قرطبه و اصفهان (آماده چاپ).

54ـ سفرنامة اروپا‌ (آماده چاپ)

55ـ معاصران (آماده چاپ)

56ـ سير و سياحت در اسلام (آماده چاپ)

57ـ مشاهير فقها و مراجع تقليد شيعه (آماده چاپ)

58ـ هنر نويسندگي، تهران: نشر مطهر، چاپ چهارم، 1377.

59ـ خاطرات من از استاد شهيد مطهري، تهران: انتشارات صدرا، چاپ چهارم 1375.

60ـ امام خميني در آئينه خاطره‌ها، تهران: نشر مطهر، چاپ دوم 1381.

61ـ يادواره شهيد عبدالمجيد محمد باقري، تهران: نشر قبله، 1374.

62ـ چهل حديث از حضرت اميرالمؤمنين (ع) درباره علم و علما، تهران: نشر رهنمون، 1384.

63ـ نقد عمر (دو جلد)، تهران: نشر رهنمون، 1384.

64ـ آغاز وحي و بعثت پيامبر در تاريخ و تفسير طبري (آماده چاپ)

65ـ فرقه ضاله و سرقت آيات و احاديث (آماده چاپ)

66ـ محمدبن جرير طبري (آماده چاپ)

67ـ دو بانوي نمونه از خانداني بزرگ، تهران: [بي‌نا]، 1381.

68ـ هزاره شيخ طوسي (دو جلد)، تهران: انتشارات اميركبير، چاپ دوم 1362.

69ـ اميرالمؤمنين، خليفه‌الله، صديق اكبر و فاروق اعظم، تهران: نشر مطهر، 1382.

70ـ اميرالمؤمنين در شعر فقها، حكما و عرفاي نامي از فردوسي تا امام خميني، تهران: نشر رهنمون، 1382.

71ـ بانوي بانوان جهان، تهران: نشر رهنمون، 1385.

72ـ آثار تمدن اسلامي در اسپانيا و پرتغال (سلسله مقالات مجله مكتب اسلام، آماده چاپ)

73ـ جامع المسائل، قم، دارالعلم، چاپ اول

74ـ سير حديث در اسلام، تهران: انتشارات گنجينه، 1354

75ـ فروغ ايمان، تهران: انتشارات كتابخانه صدر، چاپ اول، 1396 ق.

76ـ نگاهي به آثار فقهي شيخ طوسي، قم، دارالفكر، چاپ اول

77ـ خاندان علامه مجلسي.

78ـ تنبيه الغافلين، در رد صوفيه، تهران: نشر رهنمون، 1385.

79ـ قيام ابر مردان سيستان براي خونخواهي امام حسين، زابل: نشر دانشگاه، 1384.

80ـ افتخارات مردان مرد سيستان در دفاع از اميرالمؤمنين و اعتراض به فاجعه عاشورا، تهران: نشر رهنمون، 1384.